+48 733 930 936Prawo spadkowe mówi, że po śmierci osoby majątek powinien przejść na jej najbliższych krewnych i być podzielony równo między nich. Niestety, w praktyce rzadko to wygląda dokładnie tak samo. Często osoby uprawnione do dziedziczenia otrzymują tylko niewielką część majątku. W takiej sytuacji mają możliwość ubiegania się o zachowek – czyli o otrzymanie określonej sumy pieniędzy, która przysługuje im z tytułu dziedziczenia. Jeśli chcesz dowiedzieć się, kiedy przysługuje zachowek i jak obliczyć jego wartość, czytaj nasz artykuł!
Czym jest zachowek i komu przysługuje
Zachowek to część spadku, którą ustawowo dziedziczą pewne osoby w rodzinie, takie jak dzieci, małżonek czy rodzice, nawet jeśli zmarły zostawił testament, w którym ich nie uwzględnił lub zostawił im mniej niż przysługuje im z prawa. Czemu służy zachowek?
Zachowek ma chronić bliskich członków rodziny, aby nie zostali pominięci w spadku i otrzymali przynajmniej część tego, co im się należy. Wysokość zachowku to z reguły połowa wartości dziedziczonego majątku, który przysługiwałby tym osobom, gdyby nie było testamentu. Istnieją jednak sytuacje, w których osoba uprawniona do zachowku dobrowolnie się go zrzeka. W przypadku, gdy uprawnione do zachowku osoby zrzekły się swych praw, ich udział w dziedziczeniu ustawowym przepada na rzecz pozostałych spadkobierców.
Komu nie przysługuje zachowek?
Istnieje bardzo prosta zasada, odpowiadająca na to pytanie: jeśli ktoś nie ma prawa do dziedziczenia majątku zmarłego, to również nie będzie miał prawa do zachowku. Oznacza to, takie osoby, jak bliscy przyjaciele czy osoby w związku nieformalnym z zmarłym, nie będą mogły ubiegać się o zachowek.
Zachowek również nie przysługuje:
- spadkobiercom, którzy zostali pozbawieni prawa do dziedziczenia lub uznani za niegodnych dziedziczenia
- spadkobiercom, którzy zrzekli się spadku i prawa do dziedziczenia
- małżonkom zmarłego, którzy zostali przez niego pozwani o rozwód lub separację z powodu ich winy, a wniosek był uzasadniony
- wnukom (lub kolejnym zstępnym), jeśli to ich rodzice zrzekli się prawa do dziedziczenia (jeśli umowa nie stanowi inaczej).
Zachowek – ile pieniędzy możesz dostać? (ile wynosi zachowek)
Wysokość zachowku zależy od wartości dziedziczonego majątku i liczby osób uprawnionych do jego otrzymania. Zachowek wynosi połowę wartości dziedziczonej przez ustawowych spadkobierców części majątku, gdyby spadkodawca nie zostawił testamentu. Innymi słowy, jeśli spadkodawca zostawił testament i uprawnione osoby otrzymały mniej niż połowę wartości dziedziczonego majątku, to mogą dochodzić swojego prawa do zachowku. Sytuacja może się jednak skomplikować, jeśli w grę wchodzi kwestia darowizny.
Darowizny od spadkodawcy, które dolicza się do spadku
Zgodnie z polskim prawem, zachowek to minimalna część spadku, która przysługuje spadkobiercom z pierwszej linii, czyli dzieciom, małżonkowi lub rodzicom zmarłego. Jeśli ktoś nie został wymieniony w tym kręgu, to nie przysługuje mu zachowek.
Darowizna to z kolei bezpłatne przekazanie majątku na rzecz innej osoby. Jeśli zmarły przekazał darowiznę osobie, która nie ma prawa dziedziczenia, na przykład przyjacielowi, konkubentowi, rodzeństwu czy chrześniakom, to darowizna może być wliczana do masy spadkowej przez okres 10 lat. To oznacza, że wartość darowizny zostanie uwzględniona przy ustalaniu wysokości zachowku, który przysługuje spadkobiercom z pierwszej linii. Jeśli minęło więcej niż 10 lat od przekazania darowizny, to darowizna nie będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku.
Jeśli z kolei darowiznę otrzymała osoba, która ma prawo do dziedziczenia na podstawie ustawy, czyli na przykład dziecko lub współmałżonek, to nie ma znaczenia, kiedy darowizna została przekazana.
Wysokość zachowku: jak obliczyć
Zachowek to połowa tego, co należałoby się spadkobiercy ustawowemu, gdyby spadkodawca nie zrobił testamentu lub nie przekazał części majątku za życia, np. nie przekazał darowizny. Jeśli osoba uprawniona do zachowku jest małoletnia lub niezdolna do pracy, to kwota ta wynosi 2/3. Jak obliczyć wysokość zachowku?
Aby obliczyć zachowek, trzeba w pierwszej kolejności obliczyć tzw. substrat zachowku. W przypadku obliczania zachowku substrat jest wyliczany przez zsumowanie wartości wszystkich składników masy spadkowej, w tym rzeczy, pieniędzy, nieruchomości i innych aktywów. Do wartości substratu zachowku dodaje się również wartość darowizn i zapisów windykacyjnych, które spadkodawca mógł dokonać za życia. Co ważne, wysokość substratu należy pomniejszyć o długi spadkowe! Kolejnym krokiem jest pomnożenie substratu przez udział spadkowy (połowa wartości dziedziczonej przez ustawowych spadkobierców) oraz ułamek 1/2 lub 2/3 (gdy są to osoby małoletnie lub niezdolne do pracy). Wzór obliczania zachowku wygląda następująco:
zachowek = substrat zachowku * udział spadkowy * 1/2 lub 2/3
Przyjrzymy się temu na przykładzie!
Załóżmy, że wartość dziedziczonego majątku wynosi 400 000, długi spadkowe 100 000 zł, a spadkodawca nie przekazał darowizny i nie dokonał zapisów windykacyjnych. Spadkobiercami ustawowymi są małżonka i dorosły syn, a więc ich udziały spadkowe wynoszą 1/2. Zachowek przysługujący spadkobiercom należy obliczyć następująco: 300 000 zł (substrat zachowku pomniejszony o długi spadkowe) * 1/2 (udział spadkowy) * 1/2 = 75 000 zł. Weźmy również pod uwagę sytuację, w której syn jest małoletni. Wówczas obliczenie zachowku wygląda w ten sposób: 300 000 zł * 1/2 * 2/3 = 100 000 zł
Warto jednak pamiętać, że wysokość zachowku może być inna w zależności od okoliczności konkretnego przypadku, dlatego w celu dokładnego ustalenia kwoty należy skonsultować się z adwokatem lub notariuszem.
Jak obliczyć zachowek gdy miały miejsce darowizny
Jeśli przed śmiercią spadkodawcy miały miejsce darowizny na rzecz jednego lub kilku z ustawowych spadkobierców, to wartość tych darowizn zostanie wliczona do masy spadkowej i obniży wartość majątku podlegającego podziałowi między wszystkich spadkobierców. W takim przypadku wysokość zachowku dla pozostałych spadkobierców będzie liczona od zmniejszonej wartości majątku.
Warto zauważyć, że nie wszystkie darowizny są brane pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Nie włącza się do darowizn np. drobnych prezentów (np. biżuterii). Ponadto, darowizny dokonane więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy na rzecz osób, które nie są spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku, również nie są uwzględniane przy obliczaniu zachowku.
Przykładowo, jeśli wartość całego dziedziczonego majątku wynosi 400 000 zł, a przed śmiercią spadkodawcy miał miejsce darowizny w wysokości 100 000 zł na rzecz jednego ze spadkobierców, to wartość majątku podlegającego podziałowi między pozostałych spadkobierców wyniesie 300 000 zł (czyli 400 000 zł minus 100 000 zł).
Obliczanie zachowku w przypadku darowizn jest nierzadko trudne, a wynikające z tego rozliczenia pretensje do zachowku mogą być przedmiotem kontrowersji i sporów sądowych. Czy to darowizna, czy już nie? Dla niektórych drobne prezenty mogą mieć sporą wartość. Dlatego w przypadku wątpliwości najlepiej skonsultować się z prawnikiem lub notariuszem.
Jak ubiegać się o zachowek?
Aby ubiegać się o zachowek, należy złożyć odpowiedni wniosek do sądu. Wniosek ten powinien zawierać m.in. imiona i nazwiska spadkodawcy oraz wnioskodawcy, datę śmierci spadkodawcy, informacje o stanie majątkowym spadkodawcy w chwili śmierci, a także o osobach, które otrzymały spadek.
Wniosek o zachowek można złożyć osobiście w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy lub za pośrednictwem pełnomocnika. Warto pamiętać, że termin na złożenie wniosku wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym wnioskodawca dowiedział się o fakcie pozbawienia go prawa do zachowku.
Potrzebujesz pomocy adwokata? Walczysz o zachowek? W razie wątpliwości warto się z nim skonsultować i skorzystać ze wsparcia w reprezentowaniu Twojej sprawy o zachowek przed sądem.
O czym należy pamiętać? Podsumowanie
W przypadku dziedziczenia ustawowego warto pamiętać o najważniejszych zasadach.
- Zachowek to minimalna część spadku, jaką spadkodawca musi pozostawić swoim najbliższym (dzieciom, małżonkowi, rodzicom) na wypadek, gdyby nie zostali oni uwzględnieni w testamencie lub nie otrzymaliby zapewnienia zabezpieczającego ich utrzymanie.
- Wysokość zachowku oblicza się w oparciu o czystą wartość spadku, czyli wartość spadku pomniejszoną o długi spadkowe, oraz o ewentualne darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
- Wysokość zachowku wynosi połowę udziału, jaki przysługiwałby uprawnionemu do zachowku w spadku, gdyby nie został pominięty w testamencie lub nie otrzymał zapewnienia utrzymania przez spadkodawcę za życia.
- Jeśli uprawniony do zachowku jest dzieckiem lub małżonkiem trwale niezdolnym do pracy, wysokość zachowku wynosi dwie trzecie udziału, jaki przysługiwałby mu w spadku.
- Nie wszystkie darowizny są zaliczane na poczet zachowku. Wyłączone są darowizny dokonane przed więcej niż 10 laty na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
- Nie dolicza się drobnych darowizn, takich jak prezenty w postaci biżuterii czy drobnych przedmiotów, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych.
- Przy obliczaniu zachowku należy pamiętać, że odlicza się od niego wartość już otrzymanej przez uprawnionego spadkodawcy zapłaty z tytułu zabezpieczenia jego utrzymania, a także inne wartości, jakie otrzymał z tytułu spadku lub darowizn od spadkodawcy jeszcze za życia.
- Warto zwrócić uwagę na to, że zachowek może być dochodzony tylko przez uprawnionych z zachowku w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się o pominięciu ich w testamencie lub odmowie zapewnienia im zabezpieczenia utrzymania przez spadkodawcę jeszcze za życia.
Nie zapominajmy, że zachowek jest wymagalny od momentu otwarcia spadku, a jego uprawnienie do zachowku nie wyklucza możliwości dziedziczenia zgodnie z prawem. Dodatkowo, zgodnie z prawem, zachowek jest chroniony przed dłużnikami spadkodawcy oraz nie może zostać pomniejszony przez testament.
Ubiegasz się o zachowek? Musisz wycenić nieruchomość!
Wycena nieruchomości stanowi nieodzowny krok w procesie ubiegania się o zachowek, odgrywając kluczową rolę w wyznaczeniu sprawiedliwej i rzetelnej podstawy podziału majątku po zmarłym spadkodawcy. Ponadto rzetelna wycena nieruchomości minimalizuje ewentualne konflikty i spory, które mogłyby pojawić się w przypadku niejasnych lub kontrowersyjnych ocen wartości majątku.
Potrzebujesz wyceny nieruchomości? Skorzystaj z naszej bezpłatnej, automatycznej wyceny nieruchomości lub obsługi prawnej. W ramach wsparcia prawnego oferujemy współpracę z licencjowanymi rzeczoznawcami majątkowymi, którzy przygotowują oficjalny dokument zaświadczający o wartości nieruchomości. Jest to operat szacunkowy, który przez sąd uznawany jest za „dowód w sprawie” – w tym przypadku o zachowek. Zamawiając go przez PriceR, unikniesz długiego czekania na profesjonalną wycenę nieruchomości. Skontaktuj się z nami i poznaj szczegóły.